Rozwój i odchów szczeniąt - Lek. wet. Anna Dominiak

Pierwsze dni życia szczeniąt

Ciąża u psów trwa średnio 63 dni od zapłodnienia i szczególnie w drugim trymestrze – od 42 dnia ciąży następuje intensywny rozwój i wzrost płodów. Szczenięta przychodzą na świat z zamkniętymi oczami oraz kanałami słuchowymi. W pierwszym okresie życia – nazywanym okresem noworodkowym lub neonatologicznym – są całkowicie zależne od pokarmu i opieki matki, lub w sytuacjach wyjątkowych, profesjonalnego opiekuna.

Pomimo jeszcze nie w pełni rozwiniętego zmysłu wzroku i słuchu noworodki są wyposażone w pakiet odruchów, który zapewnia im przeżycie. Te odruchy to tzw. etogram wzór zachowania, wpojony ewolucyjnie, charakterystyczny i unikalny dla każdego gatunku. Jeśli kiedykolwiek zadawaliście sobie pytania „skąd pisklę wie, że czas się wykluć z jaja?” „skąd szczeniaczki wiedzą, jak ssać?” „skąd wiedzą, że trzeba pełzać do matki?” – to właśnie etogram stanowi odpowiedź. W pierwszych dniach życia charakterystycznymi odruchami „otrzymanymi w pakiecie etogramu” są odruchy ryjowy, ssania, a także termotropizm - czyli podążanie w kierunku źródła ciepła. Ten pakiet odruchów i zachowania, nakierowany jest na zapewnienie szczeniętom przeżycia – czyli zdobycie pożywienia, opieki i ciepła zapewnianego przez matkę. W poszukiwaniu matki wykorzystują termotropizm, kierują się także węchem i zmysłem czucia – dotyku – odczuwając drżenia podłoża. Odruch ryjowy – czyli poszukiwania sutka - umożliwi noworodkom znalezienie brodawki sutkowej matki, a odruch ssania - przyssania się do brodawki i pobranie pokarmu.

Mleko suki jest najlepszym pokarmem noworodków. Pojawia się w gruczołach mlecznych kilka dni przed lub w czasie porodu, a szczenięta już w kilka minut po narodzeniu podejmują pierwsze próby ssania.

Pierwsze mleko to siara – wysokoskoncentrowana wydzielina gruczołów mlekowych ssaków. U psów zawiera bardzo wysoki ładunek kaloryczny, dużą zwartość białka i tłuszczy. Siara jest bogata w przeciwciała matczyne (immunoglobuliny) czyli białka produkowane przez komórki układu odpornościowego, które skierowane są przeciwko konkretnym czynnikom zakaźnym. Przeciwciała muszą przeniknąć z przewodu pokarmowego do układu krwionośnego szczenięcia. Szczenięta mogą przyswoić przeciwciała tylko w pierwszych kilkunastu godzinach życia, ponieważ zamknięcie tzw. „bariery jelitowej” następuje już 12-16 godzin od urodzenia. Przeciwciała matczyne, otrzymane z siarą stanowią pakiet odpornościowy dla szczeniąt, zanim szczenięta nie wytworzą swoich własnych. Co ciekawe, skład siary i zawartość przeciwciał mogą się różnić w różnych sutkach, tej samej samicy. Nie bez znaczenia jest także czas pobrania siary od rozpoczęcia porodu. Szczenięta, szczególnie w licznych miotach, przepychają się, aby dostać się do sutka i często mocniejsze szczenię „wypycha” słabsze rodzeństwo, której jest już do stuka przyssane. W pierwszych dniach życia, szczenięta po ssaniu zasypiają i po ok godzinie budzą się, aby znów pobierać pokarm. „Aby zapewnić optymalną jakość siary, suka matka musi być otoczona odpowiednią opieką, profilaktyką – szczepiona i odrobaczana, być w dobrej kondycji, właściwe żywiona - w ten sposób właśnie troskliwa opieka hodowcy procentuje jeszcze przed narodzinami szczenięcia.

Siara oprócz wyżej opisanej funkcji immunologicznej– odpornościowej odpowiada także za rozwój przewodu pokarmowego u szczeniąt, zawiera substancje aktywne komórkowo, takie jak m.in. hormony, enzymy, laktoferynę, lizozym i leukocyty.

Skład mleka (a także siary) suki różni się od mleka innych gatunków, np. kozy lub krowy. Mleko suki jest bardziej „skoncentrowane” - znacznie bogatsze w białko i tłuszcz - i zawiera mniej laktozy w porównaniu z mlekiem np. przeżuwaczy.

Stąd, gdy zachodzi konieczność podawania noworodkom pokarmu zastępczego, musi on być zbliżony składem do pokarmu matki. Takim preparatem jest Puppy Pro Tech Royal Canin, który może pełnić tez funkcje preparatu siarozastępczego, jeśli podany jest w pierwszych godzinach życia szczeniąt.

Aktywność enzymatyczna, a co za tym idzie zdolności trawienne przewodu pokarmowego szczeniąt zmieniają się wraz z wiekiem i wzrostem. Do trzeciego tygodnia życia szczenięta mają wysoką zdolność trawienia laktozy, co jest zrozumiałe – gdyż jest zawarta w mleku matki. Od trzeciego tygodnia życia, zdolność ta stopniowo spada, a jednocześnie wzrasta zdolność trawienia skrobi, czyli łatwo przyswajalnego węglowodanu, który znajdziemy m inn. w ryżu i w karmie suchej dla szczeniąt.

Przebieg procesu trawienia odzwierciedlają kolor i konsystencja odchodów szczeniąt. Pierwszy kał – tzw. smółka, jest brązowy i niewielki objętościowo. W pierwszych trzech tygodnia życia odchody szczeniąt zmieniają barwę od żółtej poprzez jasnobrązową do brązowej, mając coraz bardziej zbitą konsystencję.

Objętości, woń i konsystencja odchodów zmieniają także, gdy szczenięta zaczynaj pobierać pokarm inny niż mleko matki.

Okres odsadzania

Okres, w którym szczenięta nadal ssą mleko matki a jednocześnie zaczynają jeść inne pokarmy nazywamy odsadzaniem. W 3-4 tygodniu życia szczenięta zaczynają wykazywać zainteresowanie pożywieniem matki. Jest to także wpisane w etogram gatunku. U niektórych suk możemy w tym i późniejszym okresie zaobserwować zjawisko zwracania lekko nadtrawionego pokarmu, po tym jak szczenięta piszczą i trącają ją swoimi pyszczkami w okolicy nosa i kufy. To atawistyczne zachowanie psy współdzielą z innymi dzikimi gatunkami np. wilkami. Zachowanie ma na celu umożliwienie potomstwu konsumpcji lekko nadtrawionego, ciepłego pokarmu, aby w ten sposób stopniowo rozszerzyć dietę i przyzwyczaić przewód pokarmowy szczenięcia do „dorosłego pokarmu stałego”.

3-4 tydzień jest przełomowy w rozwoju szczeniąt także pod innymi względami – u szczeniąt wyżynają się pierwsze zęby mleczne- trzonowce i kły, później siekacze, jednak nadal zachowana jest umiejętność ssania. W tym okresie szczenięta próbują pobierać „nowy” pokarm poprzez lizanie. Pierwsze próby są dość nieporadne, towarzyszy im dużo mlaskania, a szczeniaki nierzadko są ubrudzone zjedzeniem, gdyż wchodzą do miski łapami. W tym okresie właściwą konsystencja pokarmu są musy, pasztety, papki. Jednocześnie od momentu wprowadzenie pokarmu innego niż mleko, szczenięta musza mieć zapewniony dostęp do świeżej wody – w tym wieku tez pojawia się zdolność picia – chłeptania, np. z płytkiej miseczki.

W 6-8 tygodniu życia suka matka coraz mniej chętnie karmi szczenięta, pokarmu jest coraz mniej. Szczeniaki w czasie mają już wyrżnięte, żeby, w związku z czym suki w naturalny sposób coraz mniej chętnie akceptują karminie potomstwa. Ok 10 tygodnia po porodzie laktacja zanika, a szczenięta jedzą już tylko pokarm stały. Jednocześnie u szczeniąt zanika umiejętności możliwość ssania. W tym okresie prawidłowa konsystencja pokarmu, musi pozwalać na łatwe pogryzienie zębami mlecznymi. Właściwa jest więc karma sucha dla szczeniąt – krokiety o odpowiedniej gęstości, które rozkruszają się pod naciskiem mleczaków, karma sucha zalana wodą, aby była półmiękka, lub karma mokra. Wraz z przejściem na pokarm stały zmienia się konsystencja, objętość i won kału. Odchody są większe i najczęściej wydalana kilka chwil po zakończeniu posiłku.

Objawy ze strony układu pokarmowego u szczeniąt, które najczęściej niepokoją zarówno hodowców jak i nowych właścicieli to biegunka, lub luźniejszy kał, wymioty, gazy, brak apetytu.

Należy pamiętać, iż ww. objawy mogą mieć wiele przyczyn. W okresie od 6 tygodnia życia, szczenięta coraz intensywniej poznają świat i eksplorują otocznie, np. w ogrodzie są bardzo zainteresowane zabawą, jedzeniem i gryzieniem wielu rzeczy – patyczków, kamyków, trawy piasku, elementów drewnianych, etc., co może wywoływać objawu niestrawności. Szczenięta także czasami zjadają swoje lub cudze odchody – czego konsekwencją mogą być nie tylko ww. objawy, lecz także zarażenie pasożytami.

Od drugiego tygodnia życia szczenięta powinny być regularnie odrobaczane, wg wytycznych ESCCAP - Europejskiej Rady ds. Parazytoz Zwierząt Towarzyszących. Celem pierwszego odrobaczenia jest eliminacja robaków obłych – czyli nicieni – a w szczególności glisty psiej, kolejne odrobaczenia od 4 tygodnia powinny obejmować także zwalczanie tasiemców. Zaniechanie odrobaczania, lub zbyt późne rozpocznie odrobaczania może mieć bardzo negatywny wpływ na życie i rozwój szczeniąt –być przyczyną anemii, zhamowania wzrostu, zaburzeń żołądkowo - jelitowych, wymiotów, biegunek, a nawet doprowadzić do objawów neurologicznych i śmierci.

W około 6-tym tygodniu życia szczenięta powinny być po raz pierwszy zaszczepione – jest to czas, gdy poziom przeciwciał matczynych spada na tyle, że nie zapewnia już skutecznej ochrony przed chorobami zakaźnym. Pierwsze szczepienie szczeniąt w Polsce to szczepienie przeciwko nosówce i parwowirozie. szczenięta powinny zostać zaszczepione 3-4 krotnie do 16 tygodnia życia. Schemat szczepień zawsze ustala lekarz weterynarii, mając na uwadze wytyczne WSAWA – Światowego stowarzyszenia lekarzy weterynarii małych zwierząt.

Dodatkowo emocje, stres związany ze zmianą otoczenia i przenosinami do nowego domu, także mają wpływ na funkcjonowanie jelit, i mogą wywoływać biegunkę.

Optymalne zbilansowanie pożywienia dla szczeniąt wymaga wiedzy, a wytyczne żywieniowe są opracowywane na podstawie badań naukowych i międzynarodowych doniesień. Informacje w pigułce zostały opublikowane w Przewodniku FEDIAF „Wytyczne żywieniowe dotyczące pełnoporcjowych i uzupełniających karm dla kotów i psów”, który jest kompleksowym przeglądem danych NRC (National Research Council) i innych istniejących opracowań naukowych. Przewodnik jest ogólnodostępny na stronie www.polkarma.pl (link) Aspekty, na które warto zwrócić szczególną uwaga to strawność i przyswajalność karmy. Strawność – czyli stopień przyswojenie i wykorzystania pokarmu. Np. wysoko strawne białka mają aż 90 % strawności, co oznacza, iż ilość niestrawionych resztek, które przedostają się do jelita grubego jest niewielka, co ma wpływ na mniejsza objętość odchodów i ich mnij intensywna woń. Wysoka strawność oznacza nie tylko wysoką przyswajalność i lepszy rozwój szczenięcia, ale także mniejsze – kupy, o łatwiejszej do zebrania, właściwej konsystencji. Można to docenić, kilka razy dżinnie, na każdym spacerze, sprzątając po swoim psim przyjacielu. Ważne jest ilość- czyli dawka dzienna pokarmu. Wytyczne żywienie wskazują optymalna dawkę, jednak cechy indywidualne i stopień aktywności mają wpływ na rzeczywiste zapotrzebowanie organizmu, i mogą modyfikować optymalną dawkę.  Z moich obserwacji wynika, iż szczenięta i młode psy są często przekarmiane, ponieważ oprócz odpowiedniej dawki karmy, otrzymują dodatkowo wiele przekąsek i przysmaków. W efekcie nadmiernej masy młode kości i stawy są „obciążone” większą masą ciała, w tym tkanki tłuszczowej. W badaniach naukowych wykazano, iż u szczeniąt karmionych bez ograniczeń „ ad libitum” zaobserwowano  większą tendencje do występowanie schorzeń układu kostno- mięśniowego w wieku dorosłym. Oczywiście, sytuacja, gdy szczenię otrzymuje proponowana przez producenta dobowa ilość karmy „co do grama”, a jest wyraźnie zbyt szczupły, także nie jest pożądana, może nieść negatywne konsekwencje stad wymaga modyfikacji dawki. Karmy dla szczeniąt cechują się odpowiednim stosunkiem wapnia do fosforu, który warunkuje prawidłowy rozwoju kośćca szczeniąt. Odpowiedni balans witamin i minerałów jest określany zależnie od wieku, wielkości i długości wzrostu. Psy małych ras kończą wzrost w wieku ok 10 miesięcy, podczas gdy psy ras dużych, rosną aż do 24 miesiąca życia. Wypłaszczenie krzywej wzrostu wskazuje na czas, kiedy z karmy dla szczeniąt, juniorów należy stopniowo przejść na karmę dla psów dorosłych.

O czym należy pamiętać, gdy szczenię trafia do nowego domu? Przede wszystkim, nie należy gwałtownie zmieniać pożywienia, które szczenię jadło do tej pory. Jeśli z pewnych względów nowy właściciel uzna, iż dotychczasowe żywienie było nie właściwe, to zmiana na pokarm dedykowany szczenięciu powinna nastąpić stopniowo, w ciągu pierwszych tygodni w nowym domu, aby nie narazić szczenięcia na dodatkowy stres związany ze zmianą żywienia. Stopniowa zmiana ma też na celu przyzwyczajenie flory mikrobiologicznej przewodu pokarmowego do nowego pokarmu. Ta zasada ma także zastosowanie, gdy pokarm o mniejszej stawności zmieniamy na pokarm o wyższej stawności, lepszy jakościowo.

Zależnie od wielkości osobnika dorosłego psy wskazują typowe wrażliwości – np. psy ras małych częściej narażone są na choroby przyzębia, układu moczowego, psy ras średnich mają tendencje do wrażliwej skóry, a psy ras dużych i olbrzymich są bardziej narażone na rozwój zwyrodnień kostno-stawowych, np. dysplazji stawów biodrowych i /lub łokciowych. Właściwie dobrana karma odpowie na potrzeby rosnącego organizmu, z uwzględnieniem specyfiki i wrażliwości psiego przyjaciela.

Temat żywienia i odchowu szczeniąt jest bardzo obszerny, aby zadbać o dobro podopiecznego, zawsze warto sięgać po sprawdzoną wiedzę, poparta nauką i doświadczeniem specjalistów. Prawidłowe żywienie i troskliwa opieka to podstawy dobrej relacji z naszymi czworonożnymi przyjaciółmi.

Lek. wet. Anna Dominiak